Những
ngày đầu năm mới, về tới đầu làng Hạ Thái đã thấy một không khí rộn
ràng khác thường. Đường làng ngõ xóm phong quang xe ra xe vào vận chuyển
tấp nập, nhà nhà nhộn nhịp gia công sản phẩm cho kịp hợp đồng. Làng
nghề thủ công truyền thống sơn mài Hạ Thái nằm ngay trục quốc lộ 1A cũ,
đến gần cầu Quán Gánh, rẽ trái vào đường liên xã Duyên Thái, qua cầu
chui dân sinh là đến. Ngày xưa, làng có tên là Cự Tràng, năm 1870 đổi
tên thành làng Đông Thái và đến đầu thế kỷ XX thì chính thức mang tên là
làng Hạ Thái.
Tương
truyền, nghề sơn Hạ Thái có từ khoảng thế kỷ XVII, lúc đó mới chỉ là
nghề sơn đồ nét. Tuy không phải là phường đất tổ nghề sơn của Việt Nam,
nhưng phường sơn Hạ Thái ngày trước được trọng dụng vì có nhiều thợ tài
hoa, khéo léo, sáng tạo. Đầu thập niên 30 của thế kỷ trước, những họa
sĩ Việt Nam đầu tiên học tại Trường Mỹ thuật Đông Dương đã tìm tòi phát
hiện thêm các vật liệu màu khác như vỏ trứng, ốc, cật tre… và đặc biệt,
là đưa kỹ thuật mài vào, tạo nên kỹ thuật sơn mài độc đáo để sáng tác
những bức tranh sơn mài thực sự. Thuật ngữ sơn mài và tranh sơn mài cũng
xuất hiện từ đó. Tranh sơn mài sử dụng các vật liệu màu truyền thống
của nghề sơn như sơn then, sơn cánh gián làm chất kết dính, cùng các
loại son, bạc thếp, vàng thếp, vỏ trai… vẽ trên nền vóc màu đen.
Cũng
trong giai đoạn này, làng Hạ Thái có cụ Đinh Văn Thành, là giảng viên
trường Mỹ thuật Đông Dương được mời sang Pháp dự thi đấu xảo Paris về
nghệ thuật tranh sơn mài. Sau này, cụ cải tiến từ sơn dầu để đưa nghề
sơn mài về làng. Kể từ năm 1955 đến nay, nghề sơn mài làng Hạ Thái đã
trải qua nhiều bước thăng trầm, nhưng nhìn chung ngày càng phát triển
bền vững. Năm 1955, làng tập hợp những người thợ giỏi lập nên nhóm sơn
mài Thanh Hà gồm 15 thành viên. Đến năm 1959, nhóm đổi tên thành HTX sơn
mài Thanh Hà. Năm 1961, Thanh Hà được đổi tên thành HTX tiểu thủ công
nghiệp sơn mài Bình Minh chuyên sản xuất tranh sơn mài xuất sang các
nước Đông Âu. Thời kỳ hoàng kim của HTX là những năm 1983 đến 1985, HTX
có tới 641 xã viên và sau đó giải thể khi các nước Đông Âu sụp đổ. Tính
chung cả làng nghề Hạ Thái có 800 hộ dân, trong đó có tới gần 90% hộ dân
làm nghề sơn mài với khoảng 1.600 lao động và hàng ngàn lao động vệ
tinh tại các làng lân cận. Hạ Thái được UBND tỉnh Hà Tây (cũ) công nhận
là làng nghề năm 2001. Mỗi năm, Hạ Thái sản xuất hàng triệu sản phẩm
theo nhu cầu của khách hàng. Sản phẩm sơn mài Hạ Thái đã khẳng định được
thương hiệu không chỉ nhờ uy tín, chất lượng luôn bóng, mịn, đẹp, độ
bền cao, mà còn kết tinh dấu ấn của bàn tay khéo léo, sức sáng tạo của
những người thợ tài hoa.
Ngày
nay, sản phẩm sơn mài Hạ Thái không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà
còn cả nước ngoài. Nhiều năm nay, Hạ Thái đã trở thành địa chỉ có uy tín
với các bạn hàng quốc tế. Hàng của Hạ Thái đã được xuất khẩu đến nhiều
quốc gia trên thế giới như Anh, Pháp, Nga, Mỹ, Tây Ban Nha, Úc, Ý, Nhật,
Hàn Quốc...
Anh
Đỗ Văn Thừa, Chủ tịch Hiệp hội làng nghề sơn mài Hạ Thái cho biết: Hiện
nay, làng nghề đã áp dụng nhiều kỹ thuật hiện đại vào việc pha chế,
thay đổi công đoạn phủ sơn, tạo cho sản phẩm có độ bóng, bền, đẹp. Mỗi
sản phẩm cũng phải đến 15-16 lớp sơn, ít cũng là 10 lớp thì mới đảm bảo
chất lượng. Anh Thừa cũng cho biết thêm, từ khi nhà nước thực hiện cơ
chế đổi mới với các chính sách thông thoáng trong hội nhập quốc tế đặc
biệt từ năm 1997-1998 trở lại đây, khách nước ngoài đến với làng Hạ Thái
ngày càng nhiều. Thậm chí, có những khách hàng nước ngoài thân thiết
đến mức, đưa cả người thân vượt hàng nghìn cây số để đến thăm quan làng
nghề và ăn cơm với gia đình đối tác một cách rất thân thiết, cởi mở như
người trong nhà. Với họ, Hạ Thái không chỉ là nơi để họ làm ăn, mà còn
là nơi để họ tìm hiểu về nét văn hóa đặc trưng của một dân tộc.
Cùng
với truyền thống của một làng nghề hơn 200 năm tuổi, sơn mài Hạ Thái
giờ đã có một sức sống mới, đứng vững trong các làng nghề thủ công mỹ
nghệ có tiếng ở Việt Nam
với hàng hóa chủ yếu là xuất khẩu sang các nước trên thế giới. Sản phẩm
của sơn mài Hạ Thái đã xuất hiện và nhận được sự thán phục của khách
tham quan tại nhiều hội chợ hàng thủ công mỹ nghệ và làng nghề trong và
ngoài nước.