Các nhà trường cần triển khai giải pháp một cách đồng bộ
*Nhằm đảm bảo kiến thức cho học sinh trong suốt thời gian nghỉ học để phòng dịch bệnh Covid-19, một số trường phổ thông đã triển khai hình thức dạy học trực tuyến, xin PGS cho biết suy nghĩ của mình về hình thức dạy học này?
-Trước tiên tôi muốn chúng ta phân biệt rõ dạy học trực tuyến (E-learning) với hình thức dạy học trực tuyến video (conferencing) đang được áp dụng hiện nay tại nhiều trường phổ thông. Ở hình thức thứ nhất, chúng ta sẽ xây dựng hệ thống nội dung dạy học cùng các hoạt động dạy học và tổ chức chúng trên một khóa dạy học trực tuyến, ví dụ như sử dụng hệ thống quản lí học tập LMS (Learning Management System) như Moodle hay Emundo. Đa phần các hoạt động dạy học diễn ra không đồng bộ, nghĩa là học sinh ở trong một khóa học có thể vào nghiên cứu, thực hiện các nhiệm vụ học tập ở các thời điểm khác nhau. Trong khi đó ở hình thức thứ hai, các thầy cô sẽ thực hiện các hoạt động dạy học trực tuyến cho toàn bộ học sinh của một khóa học ở cùng một thời điểm thông qua các phần mềm như Zoom, Microsoft Team, Google meet. Việc tổ chức các nội dung dạy học trên LMS là không bắt buộc. Trên thế giới khi nói đến dạy học trực tuyến, người ta thường nói nhiều đến hình thức thứ nhất, trong khi đó ở Việt Nam, trong bối cảnh hiện nay chúng ta đang hiểu theo hình thức thứ hai.
Chúng ta đã nói nhiều về việc ứng dụng CNTT trong dạy học nhưng rõ ràng khi mà các thầy cô còn có thể dạy học trực tiếp “face to face” thì một số thầy cô chưa thấy sự bắt buộc phải làm điều này. Với việc dạy học trên môi trường trực tuyến thì ứng dụng CNTT (từ việc tìm kiếm thông tin, sử dụng các phần mềm hình ảnh, âm thanh… đến việc quản trị các học liệu trên máy tính) sẽ là bắt buộc. Như vậy chúng ta đứng trước một cơ hội rất lớn để thực hiện việc chuyển đổi số trong giáo dục hướng tới giáo dục thông minh.
Ngoài ra, dạy học trực tuyến cũng giúp cho việc đổi mới PPDH được thực hiện một cách thực chất. Đặc biệt khi mà đánh giá học sinh trong dạy học trực tuyến sẽ tập trung nhiều vào đánh giá các sản phẩm của từng học sinh thì quan điểm dạy học theo tiếp cận năng lực sẽ được các thầy cô thực hiện trong từng bài học với các hoạt động đa dạng và cụ thể hướng tới dạy học cá nhân hóa. Từ việc dạy học trực tuyến, chúng ta có thể nhìn nhận để đánh giá lại việc dạy học tại nhà trường như: về nội dung chương trình, phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá, kĩ năng giảng dạy cũng như kĩ năng học tập của học sinh.
Và cuối cùng hình thức dạy học trực tuyến phù hợp với hoàn cảnh hiện nay của các nhà trường trong khi tình hình dịch bệnh Covid-19 còn diễn biến phức tạp. Điều này cũng góp phần đồng hành cùng với chính quyền trong phòng chống dịch bệnh, ngăn ngừa lây lan.
*Điều kiện để các cơ sở giáo dục có thể tiến hành giảng dạy trực tuyến là gì, thưa PGS?
- Để có thể tiến hành giảng dạy trực tuyến một cách hiệu quả thì các nhà trường cần triển khai các giải pháp một cách đồng bộ như:
Về cơ sở vật chất: tốc độ đường truyền, máy tính, bảng thông minh và các phần mềm trong trường hợp nhà trường muốn ghi hình hay thực hiện các video clip giảng dạy hiệu quả và hấp dẫn;
Đào tạo và bồi dưỡng giáo viên về kĩ năng dạy học trực tuyến với những đặc thù khác biệt so với hình thức dạy học trực tuyến đổi mới PPDH trong đó là kĩ năng về sử dụng CNTT và kiểm tra – đánh giá trong bài dạy. Tôi đặc biệt nhấn mạnh đến kĩ năng thiết kế các hoạt động kiểm tra-đánh giá khi mà trong giờ dạy trực tuyến, giáo viên không có cơ hội kiểm soát trực tiếp tiến trình học tập của học sinh;
Tiếp đến là nội dung dạy học như hệ thống bài giảng trực tuyến hay hình thức đánh giá các giờ dạy của giáo viên. Đặc biệt là việc quản lí chất lượng hệ thống các nội dung dạy học trực tuyến;
Thời gian đầu khi chuẩn bị các bài giảng trực tuyến sẽ đòi hỏi công sức chuẩn bị của giáo viên. Ngoài ra, giáo viên cần có thời gian trả lời, giải đáp câu hỏi liên quan tới bài học với cá nhân mỗi học sinh ở nhiều thời điểm khác nhau ngay cả khi kết thúc bài giảng vì vậy cần phải có chính sách phù hợp đối với giáo viên.
*Bên cạnh yêu cầu về cơ sở vật chất, giáo viên và học sinh cần phải trang bị những gì khi tham gia dạy và học trực tuyến?
- Đối với giáo viên, các thầy cô cần nắm vững kiến thức sư phạm như kĩ năng xây dựng bài giảng, cụ thể là phân tích các hoạt động cho người học “từ xa”; phương pháp dạy học trực tuyến, ví dụ dạy thông qua video, tổ chức nhiệm vụ hay thiết kế hoạt động kiểm tra-đánh giá để có thông tin phản hồi để có thể tương tác và “hoạt động hóa” người học.
Giáo viên nghiên cứu, trao đổi phương pháp dạy học trực tuyến
Bên cạnh đó, giáo viên cần nắm vững kĩ năng công nghệ như kĩ năng sử dụng công nghệ khi xây dựng bài giảng: Sử dụng các LMS ví dụ xây dựng các bài giảng E-learning bằng các hệ thống thông dụng như Edmundo, Moodle, ClassDojo, Blackboard hay Canvas; Sử dụng công nghệ để tổ chức các hoạt động dạy học. Ví dụ phần mềm dạy học trong môn học cụ thể như Cabri, Geogebra trong môn Toán hay phần mềm Kahoot, Menti cho các hoạt động kiểm tra đánh giá trực tuyến. Giáo viên cần chuyển đổi các hoạt động dạy học truyền thống thành các thao tác làm việc với phần mềm. Ngoài ra, các thầy cô cũng cần nắm vững kiến thức chuyên môn, ví dụ kiến thức về hàm số trong môn Toán để tổ chức các hoạt động cho học sinh khám phá các khái niệm về hàm số, biến, đồ thị…
Tóm lại, giáo viên cần có kiến thức của 3 lĩnh vực trong mô hình giáo viên trong bối cảnh công nghệ 4.0 hiện nay là mô hình TPACK (CK -Content Knowledge: kiến thức chuyên môn; TK - Technology Knowledge: kiến thức công nghệ; PAK -Pedagogy Knowledge: kiến thức sư phạm).
Còn đối với học sinh, các em cần có những kĩ năng mềm như tự học, lập kế hoạch học tập và quản lí thời gian, tìm kiếm và đánh giá thông tin, hợp tác (khi trao đổi, thảo luận hay làm việc nhóm); Ứng dụng CNTT trong học tập khi làm các sản phẩm báo cáo trực tuyến như: video clip, bài trình chiếu bằng PPT (PowerPoint) hay các phần mềm khác.
Tóm lại học sinh cần có các kĩ năng 5C được UNESCO khuyến cáo cho công dân của thế kỷ 21, đó là sáng tạo (creativity), giao tiếp (communication), hợp tác (collaboration), phản biện (critical thinking) và máy tính (computational thinking). Điều này cũng thể hiện ở 3 năng lực chung của học sinh được nêu trong Chương trình giáo dục phổ thông mới: Tự chủ và tự học; Giao tiếp và hợp tác; Giải quyết vấn đề sáng tạo.
Kết hợp hài hòa các môn học để có kế hoạch dạy học khả thi và phù hợp
*Xin PGS cho biết ưu thế của dạy học trực tuyến và những hạn chế cần khắc phục?
- Ưu thế của dạy học trực tuyến trước tiên là có thể học mọi lúc mọi nơi. Giáo dục trực tuyến cho phép đào tạo mọi lúc mọi nơi, truyền đạt kiến thức theo yêu cầu, thông tin đáp ứng nhanh chóng. Người học có thể truy cập các khóa học bất kỳ nơi đâu như văn phòng làm việc, tại nhà, tại những điểm internet công cộng, 24 giờ một ngày, 7 ngày trong tuần. Từ đó tạo cơ hội công bằng trong học tập. Trong bối cảnh đại dịch Covid-19, những lợi thế này sẽ góp phần không nhỏ trong việc phòng dịch và chống lây nhiễm virus.
Ưu thế thứ hai là về ứng dụng CNTT trong dạy học thông qua việc sử dụng các nền tảng dạy học trực tuyến và công nghệ mới trong triển khai giảng dạy trực tuyến.
Thứ ba là tiết kiệm chi phí, giúp giảm khoảng 60% chi phí bao gồm chi phí đi lại và chi phí tổ chức địa điểm. Người học chỉ tốn chi phí trong việc đăng ký khoá học và có thể đăng ký nhiều khoá học mà họ cần.
Thứ tư là tiết kiệm thời gian, giúp giảm thời gian đào tạo từ 20-40% so với phương pháp giảng dạy truyền thống nhờ hạn chế sự phân tán và thời gian đi lại.
Thứ năm là uyển chuyển và linh động, người học có thể chọn lựa những khoá học có sự chỉ dẫn của giảng viên trực tuyến hoặc khóa học tự tương tác (Interactive Self-pace Course), tự điều chỉnh tốc độ học theo khả năng và có thể nâng cao kiến thức thông qua những thư viện trực tuyến.
Thứ sáu là tối ưu, nội dung truyền tải nhất quán. Các tổ chức có thể đồng thời cung cấp nhiều ngành học, khóa học cũng như cấp độ học khác nhau giúp người học dễ dàng lựa chọn.
Thứ bảy là hệ thống hóa, nếu triển khai theo hình thức E-learning thì sẽ quản lí được quá trình học tập của người học; cho phép người học tham gia học, dễ dàng theo dõi tiến độ và kết quả học tập của người học. Với khả năng tạo những bài đánh giá, người dạy dễ dàng biết được người học nào đã tham gia học, khi nào họ hoàn tất khoá học, làm thế nào họ thực hiện và mức độ phát triển của họ.
Bên cạnh những ưu thế thì dạy học trực tuyến cũng có một số thách thức như đòi hỏi phải đồng bộ về cơ sở vật chất, nhất là đối với học sinh. Chúng ta thử hình dung khi thầy cô tổ chức buổi dạy trực tuyến nhưng học sinh không thể kết nối mạng để tham gia buổi dạy hay học sinh không có máy tính phù hợp hoặc thậm chí không có webcam để thầy cô có thể quan sát, tương tác với học sinh kịp thời trong quá trình học. Ngoài ra cũng cần tính đến các server đủ lớn để đảm bảo việc lưu trữ, quản lí hệ thống các bài giảng của thầy cô.
Phải đào tạo và bồi dưỡng giáo viên theo mô hình TPACK như đã nói ở trên. Trong đó cần chú ý đến bồi dưỡng giáo viên về kĩ năng dạy trực tuyến bằng video. Ví dụ như vấn đề cảm xúc của người dạy hay không gian tạo sự ấn tượng cho người học.
Thách thức tiếp theo là vấn đề quản trị nhà trường: hệ thống quản trị nhà trường trong việc hỗ trợ giáo viên. Trước đây các trường phổ thông thường hay có 01 cán bộ, thường là một giáo viên Tin học nhưng chủ yếu để phụ trách phòng máy tính. Rõ ràng theo yêu cầu tình hình mới đặt ra cho nhà trường, cán bộ này không chỉ phụ trách phòng máy mà còn tư vấn BGH, các thầy cô trong việc sử dụng hệ thống công nghệ, thiết kế các khóa học hay các phần mềm phù hợp cho giáo viên. Hơn nữa cũng cần phải có chính sách trong bồi dưỡng và phát triển đội ngũ giáo viên hay trong việc xây dựng thiết kế các bài giảng trực tuyến hiệu quả.
Và so với hình thức dạy học trực tiếp “face to face” thì tương tác với người dùng trong dạy học trực tuyến bị hạn chế.
*Lời khuyên của PGS dành cho các trường phổ thông khi triển khai giảng dạy trực tuyến?
- Khi triển khai giảng dạy trực tuyến các nhà trường cần kết hợp hài hòa giữa các môn học triển khai dạy trực tuyến để có một kế hoạch học trực tuyến của học sinh khả thi và phù hợp. Không để học sinh quá tải về kiến thức, thời gian, ảnh hưởng đến sức khỏe, sự phát triển tự nhiên của học sinh phổ thông, do vậy cần chú ý đặc thù lứa tuổi của học sinh trong triển khai nội dung. Phối hợp với cha mẹ học sinh trong việc triển khai để hỗ trợ và quản lí việc học trực tuyến của các em. Bên cạnh đó, cần lựa chọn các nội dung dạy học trực tuyến. Chú ý các nội dung phát triển kĩ năng thực hành, trải nghiệm góp phần hình thành nhân cách, phẩm chất của học sinh thì cần chọn thời điểm triển khai trực tiếp chứ không nên dạy học trực tuyến. Có hệ thống hỗ trợ, đồng bộ, bảo mật thông tin của giáo viên, học sinh. Chú ý giáo dục kĩ năng trong môi trường số cho giáo viên và học sinh. Ví dụ không đưa những bình luận phản cảm về giờ dạy hay chụp ảnh, ghi âm buổi dạy và đưa lên các trang mạng xã hội mà không có sự cho phép của giáo viên hay học sinh.
Cần đầu tư cơ sở vật chất phù hợp để dạy học trực tuyến
Lựa chọn hệ thống dạy học trực tuyến phù hợp theo các tiêu chí đơn giản, công nghệ và kết nối, có tính ổn định và bảo mật ví dụ Moodle + Zoom. Lập kế hoạch bồi dưỡng cho giáo viên kĩ năng dạy học trực tuyến theo các bước: phân tích nhu cầu đào tạo của giáo viên về dạy học trực tuyến, lập kế hoạch, phát triển nội dung, triển khai, cải tiến. Đồng thời cũng cần có những tài liệu, hoạt động bồi dưỡng kĩ năng, thái độ của học sinh trong học tập trực tuyến.
E-learning là một giải pháp cho đào tạo cũng như học tập trực tuyến
*PGS có dự báo gì về mô hình dạy học trực tuyến trong tương lai bên cạnh mô hình dạy học truyền thống?
- Từ thực tế thế giới cho thấy học tập trực tuyến đã chứng minh giá trị bằng nhiều ưu điểm đưa ra so sánh với đào tạo truyền thống thông thường. Trong thế giới hiện đại ngày nay, sự phát triển của khoa học công nghệ dẫn đến xu hướng kết nối internet toàn cầu ngày càng tăng trưởng. E-learning ra đời như là một giải pháp cho đào tạo cũng như học tập trực tuyến. Hiện nay người ta thường nói đến 3 mô hình dạy học chính, đó là mô hình sử dụng các khóa học MOOCs (Massive Open Online Courses): 100% online, phù hợp với bậc CĐ, ĐH, các khóa bồi dưỡng; Mô hình dạy học truyền thống: 100% offline, dạy học trực tiếp “face to face”; Dạy học kết hợp (Blended learning): kết hợp các khóa học được tổ chức online bằng các hệ thống như Moodle, Emundo với một số nội dung dạy trực tiếp theo các tiếp cận hiện đại như mô hình lớp học đảo ngược.
Sinh viên tìm hiểu phương pháp dạy học hiện đại
*Dạy học trực tuyến cũng là một xu hướng của giáo dục trong cuộc cách mạng 4.0, các trường Sư phạm cần phải có những thay đổi như thế nào để chuẩn bị hành trang vững vàng về chuyên môn cũng như kỹ năng nghề giúp các thầy cô giáo tương lai đáp ứng nhu cầu cấp thiết của xã hội?
- Theo tôi, các trường Sư phạm cần đào tạo, triển khai chương trình theo mô hình dạy học kết hợp: sử dụng hệ thống đào tạo trực tuyến LMS, ví dụ như Moodle và dạy học trực tiếp. Nhấn mạnh đào tạo kĩ năng, trải nghiệm. Xây dựng và tổ chức các khóa học trên các nền tảng LMS như Moodle hay Canvas. Đào tạo giáo viên theo mô hình TPACK, đồng bộ hệ thống cơ sở vật chất và hệ thống quản trị đào tạo.
*Xin trân trọng cảm ơn PGS!